ΤΟ ΓΕΛΙΟ ΚΑΝΕΙ ΚΑΛΟ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΑΛΛΑ ΟΧΙ ΣΤΟ ΟΖΟΝ

Δεν πρόκειται για κάποιο αστείο. Το υποξείδιο του αζώτου, το ιλαρυντικό αέριο, γνωστό και ως "αέριο του γέλιου", επειδή προκαλεί μια μεθυστική ευδιαθεσία σε όσους το εισπνέουν, είναι πλέον η πιο ισχυρή χημική ένωση που καταστρέφει το όζον στο ανώτερο στρώμα της ατμόσφαιρας, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική επιστημονική μελέτη.



Αντίθετα με τους χλωροφθοράνθρακες, που κάποτε χρησιμοποιούνταν στα ψυγεία και με επιτυχία αποτέλεσαν στόχο της Συμφωνίας του Μόντρεαλ, οι εκπομπές του υποξειδίου του αζώτου δεν περιορίζονται από καμία διακρατική συμφωνία, καθώς η επικινδυνότητά του αερίου είχε υποτιμηθεί μέχρι τώρα τόσο από τους επιστήμονες, όσο και από τις κυβερνήσεις. Οι επιστήμονες ήδη από τη δεκαετία του ΄70 ήξεραν ότι το υποξείδιο του αζώτου επιδρά στο όζον, αλλά είχαν υποτιμήσει σοβαρά μέχρι τώρα την καταστροφικότητά του. Όμως, αυτό το "ξεχασμένο αέριο" είναι το τρίτο ταχύτερα αναπτυσσόμενο αέριο στην ατμόσφαιρα.

Η νέα έρευνα, που απομόνωσε για πρώτη φορά το ρόλο αυτού του αερίου, αναδεικνύει πια τη συγκεκριμένη χημική ουσία σε κατ' εξοχήν υπεύθυνη για την αραίωση του στρώματος του όζοντος, έγινε από ερευνητές του Εθνικής Διοίκησης Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ, υπό τον δρα Ακιχεμπάλ Ραβισανκάρα, και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Science".

"Η δραστική μείωση των χλωροφθορανθράκων κατά τα τελευταία 20 χρόνια αποτελεί μια σημαντική επιτυχία στον τομέα του περιβάλλοντος, όμως το δημιουργούμενο από τους ανθρώπους υποξείδιο του αζώτου είναι πλέον ο 'ελέφαντας στο δωμάτιο' ανάμεσα σε όλες τις ουσίες που καταστρέφουν το όζον", δήλωσε ο Ραβισανκάρα.

Το στρώμα του όζοντος προστατεύει τους ανθρώπους, τα ζώα και τα φυτά από τις βλαβερές συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας του ήλιου και η αραίωσή του μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ζημιές στις γεωργικές καλλιέργειες και στους θαλάσσιους οργανισμούς, καθώς και μεγαλύτερο κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος στους ανθρώπους. Το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ του 1987 πέτυχε να απαγορεύσει την χρήση των χλωροφθορανθράκων που κατέστρεφαν το όζον (και πιο πρόσφατα των υδροχλωροφθορανθράκων), αλλά τώρα ένας νέος εχθρός έρχεται στο προσκήνιο.

Το υποξείδιο του αζώτου -που δεν περιλαμβανόταν στις ουσίες που απαγόρευσε η συμφωνία του Μόντρεαλ- δημιουργείται από τα αζωτούχα λιπάσματα στο χώμα, την κοπριά των ζώων, την επεξεργασία των αποβλήτων και λυμάτων, τις καύσεις βιομάζας και ορυκτών καυσίμων, καθώς και ορισμένες βιομηχανικές διαδικασίες που εμπλέκουν το άζωτο. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες είναι υπεύθυνες για το ένα τρίτο περίπου των συνολικών εκπομπών υποξειδίου του αζώτου στην ατμόσφαιρα. Τα υπόλοιπα δύο τρίτα παράγονται με φυσικό τρόπο, όταν τα βακτήρια στο έδαφος και τους ωκεανούς διασπούν τις ενώσεις που περιέχουν άζωτο.

Το εκπεμπόμενο αέριο ανυψώνεται στη στρατόσφαιρα, όπου το μεγαλύτερο μέρος του διασπάται από την ηλιακή ακτινοβολία σε αβλαβή μόρια αζώτου και οξυγόνου. Όμως ένα τμήμα του δεν διασπάται και μπορεί να παραμείνει επί εκατοντάδες χρόνια στην ατμόσφαιρα, όπου αντιδρά με υψηλής ενέργειας άτομα οξυγόνου και παράγει μια πιο καταστροφική ουσία, το μονοξείδιο του αζώτου, το οποίο καταστρέφει το όζον.

Οι αμερικανοί ερευνητές υπολόγισαν ότι η δυνατότητα του υποξειδίου του αζώτου να καταστρέφει το στρατοσφαιρικό όζον, είναι ανάλογη με αυτήν πολλών χλωροφθορανθράκων, όπως του τριχλωροφθορομεθανίου. Για το λόγο αυτό, προειδοποιούν ότι αν δεν ληφθούν μέτρα, το αέριο αυτό θα παραμείνει η κυριότερη αιτία καταστροφής του όζοντος στη διάρκεια όλου του 21ού αιώνα. Επειδή, παράλληλα, αποτελεί και "αέριο του θερμοκηπίου", δηλαδή συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη, ο περιορισμός του θα αποφέρει διπλό όφελος, κατά τους επιστήμονες.

Το όζον της Γης -μετά την ολοσχερή διακοπή της χρήσης χλωροφθορανθράκων το 1996- βρίσκεται σε φάση αποκατάστασης, τόσο όσον αφορά την "τρύπα" πάνω από τους πόλους, όσον και όσον αφορά το στρώμα του γύρω από όλο τον πλανήτη. Όμως η ανεξέλεγκτη αύξηση του υποξειδίου του αζώτου μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρό πισωγύρισμα, ακόμα και επιδείνωση της κατάστασης στο μέλλον.

Σημειωτέον ότι κάθε χρόνο, λόγω των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, εκπέμπονται περίπου 10 εκατ. τόνοι υποξειδίου του αζώτου, έναντι μόλις ενός εκατ. τόνου χλωροφθορανθράκων. Από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι εκπομπές υποξειδίου του αζώτου αυξάνονται με ρυθμό 0,5% ετησίως.

Το "αέριο του γέλιου" χρησιμοποιείται κυρίως στην οδοντιατρική ως αναισθητικό και έχει παρατηρηθεί ότι προκαλεί ευφορία σε αρκετούς ασθενείς, όταν αφυπνίζονται από την αναισθησία. Χρησιμοποιείται επίσης ως οξειδωτικό αέριο για την παραγωγή φλόγας πολύ υψηλής θερμοκρασίας (2.600 - 2.800 βαθμών Κελσίου).